Komedinin alt türlerinden biri olan vodvil (vaudeville) "şehrin sesi" anlamına gelmektedir. Vodvil; 18. yüzyılın Avrupa tiyatrosuna getirilen en büyük yenilik, yükselmeye başlayan orta sınıf için üretilen burjuva oyunlarıdır. Vodviller birbirine bağlı gevşek bölümlerden kurulu bir şarkılı oyun türüdür. Komedinin bir alt türü olan Vodvil, komediye ait birçok özellik barındırır. Vodvillerin sonu mutlu biter ve olayların kaynaklandığı temel sorun açığa çıkar. Oyun karakterleri ise detaylarıyla değil belli başlı özellikleriyle ortaya çıkarılmışlardır. Komedya kişisinin eylemi ise tepkiseldir, karakter tipik özelliği ya da oyunun kurgusuna uyum sağlayacak şekilde yaratılmıştır. Taşlamayı getiren, politik popüler baladları içeren hafif güldürü durumunda başlangıcını yapan Vodvil, daha sonra ticari bir eğlence aracı olmuştur. Vodvil üst üste gelen olaylar ile kurgulanır ve olayların hiçbir zaman çözülemeyeceği hissi uyandırılır. Ama olay akışı öyle hızlı ilerler ki finalde birden bire olur. Abartılar, yinelemeler, rastlantılar oyun bölümlerinin özelliklerindendir. İlk yazılan Vodviller ise toplumsal sorunlara, yaşamın gerçekliğine değinmemişlerdir. Bu türün öncülüğünü Fransa’da Diderot, Almanya’da ise Lessing yapmıştır. Türkiye’deki en büyük temsilcilerinden birisi de Haldun Dormen’dir. [caption id="attachment_79742" align="aligncenter" width="650"] Haldun Dormen, Bir Zamanlar Gazinoda, 2017[/caption] Fransa’da, Nivelle de La Chausee'nin acıklı komedileri vodvillerin ilk örnekleriydi. Özellikle Fransa’da komedi kendini müzikallere ve popüler şarkılara yaslıyordu. Müzikli danslı oyunlarla birlikte, beklenmedik olaylar, çıkar ilişkilerinin iç yüzünün gösterildiği, dallanıp budaklanmış aşk ilişkilerinin işlendiği oyunlar seyircilerin ilgisini çekmeye başladı. İngiltere’de Richard Steele’nin oyunlarını, Fransa’da ise Nivelle de La Chaussee ile aynı yıllarda yazmasına karşılık, vodvillerin kökeni hep Fransa olarak bilindi. Bu nedenle de vodvil İngiltere’de uzun yıllar “Fransız Farsı” olarak nitelendirildi. [caption id="attachment_79746" align="aligncenter" width="650"] Jacques Deval, Şahane Züğürtler, Şehir Tiyatroları, 2016[/caption] 19. yüzyılda ise Romantizmle birlikte tarihsel oyunlar ön plana çıktı ve artık orta sınıfın ahlakı rahatça ele alınabilir oldu. Bu da, daha hafif türlerin bürlesk, burletta (şarkılı fars) ve vodvilin seyirci tarafından beğeniyle izlenmesine neden oldu. Gerçekçi akımın hâkim olduğu yıllarda ise, Eugene Scribe "iyi kurulu oyun" olarak adlandırılan 400'e yakın yapıtıyla Paris sahnelerinde geniş bir seyirci kitlesine ulaşmayı başardı. Eugene-Marin Labiche aynı yöntemi fars türüne uyguladı, Scribe'in bir başka öğrencisi Victorien Sardou da oyunlarının yüzeyselliğine karşın ünlü oyuncu Sarah Bernhardt'ın oyunculuğundan yararlanabildi. Scribe de, Labiche de, Sardou da toplumsal gerçekliğin ön plana çıkartıldığı yıllarda, binlerce seyirciye ulaştılar. 1800’lü yılların ortası vodvillerin revaçta olduğu yıllardı. Amerika’da bile Tony Pastor 1865 yılında New Jersey’de bir vodvil tiyatrosu kurmuş, Amerikan seyircisi de bu komedi türüne uzak kalmamıştı. [caption id="attachment_79745" align="aligncenter" width="750"] Eugene Scribe, Director Helmut Käutner, A Glass of Water, 1960[/caption] Yirminci yüzyıl başında ise Amerika’da, film endüstrisinin gelişimiyle vodviller sinema ile seyirci karşısına çıktı. Tiyatroda yer alan bazı oyuncularda beyaz perdede yer aldı. Buster Keaton, Marx Brother’s, Groucho, Chicho, Harpo, Zeppo, Gummo kardeşler, Edgar Bergen, Al Johnson’un en bilinen sanatçılar olduğunu söyleyebiliriz. Sessiz filmlerde, özellikle Charlie Chaplin’in filmlerinde aşk ve kadınlara ilişkin komik unsurlarla birlikte toplumsal eleştirileri yapması, vodvillerin toplumsal eleştirinin yapılabileceğini göstermiş oldu. Yirminci yüzyılda toplumsal eleştiri veren, yanlışları yeren vodvillerin sıklıkla kaleme alınmasında Chaplin filmlerinin güçlü bir etkisi vardır. Ancak toplumsal eleştiri vodvillerde örtük bir biçimde verilir. Oyunun dinamizmine, oyunsu keyfine engel olmayacak biçimde tasarlanır. Bu nedenle vodvil tiyatroda yakaladığı başarıyı hiçbir zaman sinemada yakalayamamıştır. Sonraki süreçlerde vodvil, bütün çekiciliğini kaybederek tarihin tozlu sayfalarına doğru gerilemiştir. [caption id="attachment_79749" align="aligncenter" width="1952"] Henry Lehrman, Charlie Chaplin, Making a Living 1914[/caption] Kaynakça: 1 Özdemir Nutku, Dram Sanatı, Kabalcı Yayıncılık, Aralık 2013