“At Türk’ün kanadıdır.” Kaşgarlı Mahmud

Yaklaşık 7.000 yıllık bir tarihi geçmişe sahip olan Türkler, bağımsızlık anlayışındaki sert tutumları ve savaş alanındaki üstün kabiliyetleri sayesinde tüm dünyaya nam salmayı başarmışlardır. Özellikle bozkır kültürünün esaslarını belirlerken bu iki noktayı fazlasıyla önemseyerek “atlı-göçebe” yaşam tarzını tercih etmişlerdir. At onlar için her şeydir. Adeta hayatlarının tam ortasında yer alır.

Mesela bir Türk çocuğu at üzerine binip aynı anda ok kullanmayı da becerebiliyorsa eğer o artık bir Türk askeridir. Bu sayede hem savaş alanında manevra kabiliyeti artar hem de yakın temasa girmek zorunda kalmadan düşmanını kolayca alt edebilir. Bu hız ve çeviklik özellikle piyade birlikleri karşısında oldukça büyük bir avantaj sağlar. Ayrıca sadece kanlı vuruşmalarda değil; ulaşım, ekonomi ve spor gibi pek çok alanda da kullanılır at. Gerektiği zamanlarda faydalanılan et ve süt ürünlerinin yanı sıra sık sık düzenlenen yarışlar ve cirit atma gibi faaliyetler neticesinde hem toplumsal kaynaşma sağlanır hem de Türk insanının mücadele azmi keskinleştirilir. Bağımsızlık duygusu ise her daim atın üzerine binip kilometrelerce yol gidebilme özgürlüğüne sahip olunduğu için ilk günkü heyecanla taze tutulur.

Bu noktada Türkler’in dört nala koşarken rahat edebilmek adına giydikleri pantolon ve ceketin Avrupa, Çin ve Moğollar arasında yayıldığını söyleyebiliriz. Ayrıca at üstünde daha destekli durabilmek için icat edilen üzengi de aynı şekilde ilk olarak Türkler tarafından kullanılmış ve zamanla diğer devletlere örnek olmuştur.

Geleneğe göre; herhangi bir ölüm gerçekleştiği zaman ölen kişinin çadırının etrafında süratli atlarla dolaşılarak yas tutulur. Ardından, ölenin atı kuyruğu kesilerek kurban edilir ve atalar kültü nedeniyle oluşturulan kurgan isimli mezara sahibiyle birlikte gömülür. Burada ölümden sonra yaşam inancının apaçık bir tezahürünü görüyoruz. Bu durum ise atın; siyasi, medeni, iktisadi, sosyal ve kültürel açıdan Türkler için ne kadar önemli olduğunu ifade ediyor.

Bozkır yaşamı günümüz itibariyle fazlasıyla geride kalmış olsa da at seviciliği hala daha ciddi manada sürdürülüyor. Bunun en belirgin örneklerine Orta Asya’da yer alan Türk devletlerinde rastlıyoruz. Özellikle Türkmenistan’ın bu alanda başı çektiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Türkmenler ata öylesine değer veriyorlar ki “at bakanlığı” ve 1992 yılından beri Nisan ayının son pazarında kutladıkları bir at bayramları dahi var. Dört gün boyunca süren bu bayramla birlikte Türkmen gençlerinin atları milli servet olarak benimsemeleri ve koruyup sahiplenmeleri amaçlanıyor.

At bayramından bir görüntü.

Günümüzde Türkmen coğrafyasının en kıymetli at cinsi Ahal Teke'dir. İsmini Türkmenistan’ın Ahal şehrinde yaşayan Teke kabilesinden almaktadır. Tarihi M.Ö. 5.000 yılına kadar dayanan bu Ahal Teke atları; zarafeti ve güzellikleri nedeniyle “Cennet Atları”, “Persiyanın Altın Atları”, “Nusay’ın Uçan Kanatları” gibi sıfatlarla anılır.

Ahal Teke’nin başı güzel, kulakları uzun ve hareketli, gözleri ise badem gibidir. Yelesi ve kuyruğu olması gerektiği kadar seyrek, bedeni ve bacakları ince uzundur. Sahibine sadıktır, yabancılardan uzak durur. Cesur, zeki, duygusal ve inatçıdır. Verilen eğitimi kolayca alır, özenle yetiştirilir. Zor şartlar altında az miktarda su ve yemle uzun mesafe kat etmesiyle de ünlüdür. Aynı zamanda çok hızlıdır. Parlak tüyleriyle dikkat çeker. Türkmenistan’da bağımsızlıktan sonra Ahal Teke atlarının soyunun korunması ve çoğaltılması üzerine devlet politikaları oluşturulmuştur. Her bahar ve güz mevsiminde büyük at yarışları tertip edilir. Burada kazanan atlar dünya çapındaki yarışmalara katılır. Özellikle kısa mesafede çok hızlı olan Ahal Teke atları, katıldıkları koşuların hemen hemen hepsinde madalya kazanırlar.  

 

Kaynak:
İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü
Tuna Beşen Delice, “Türkmen Kültüründe At”