Günümüzün en iyi Caravaggio takipçilerinden biri kabul edilen Artemisia Gentileschi (1593-1653), aynı zamanda Floransa Sanat Akademisine kabul edilen ilk kadın olma unvanını taşıyor. Bugün Barok sanat dendiğinde de akla ilk gelen isimlerden. Ancak 1600’lerde yaşayan bir kadın olarak elbette bu başarıyı kolay yakalamadı. İşte Artemisia Gentileschi ve hayatı!

1600’lerde Kadın Olmak: Artemisia’nın Hayatı

Artemisia Gentileschi, 1593 yılında dünyaya geldi. Ressam bir babanın kızı olarak, doğduğundan beri sanat çevrelerinin içinde yer aldı. 12 yaşında annesini kaybetmesi sonrası resim atölyesinde babası Orazio ile daha fazla vakit geçirmeye başladı. İlk resim eğitimini de babasından aldı. Dönemin anlayışı kadın ressamlara pek iyi gözle bakmıyor ve onların her şeyi çizmesini doğru bulmuyordu. Toplum tarafından kadınlara uygun görülen tür natürmorttu. Ancak natürmort dahi yapsa bir kadının kariyer olarak ressamlığı seçmesi doğru bulunmuyordu. Artemisia ise tüm bu düşünceleri reddetti. Resim yapmayı bırakmadığı gibi mitolojik ve dini hikâyelere yer verdiği çalışmalarında nü figürler kullanmaktan da çekinmedi. Yeteneğini bir süre kendi çabası ve babasının gözetimi altında geliştirdikten sonra, babasının arkadaşı olan Agostino Tassi’nin atölyesine geçti. Atölyeye babasının ricası ile giren Artemisia, bu atölyede işlere yardım ediyor ve Tassi’den eğitim alıyordu. Ancak durumun çirkinleşmesi uzun sürmedi. Tassi ve bir arkadaşı, o zaman 19 yaşında olan Artemisia’ya atölyede tecavüz etti. Ardından Tassi, durumu kimseye anlatmaması için Artemisia’ya evlenecekleri sözünü verdi. Böylece Artemisia ve babası şikâyetçi olmadılar. Ancak Tassi evlenmek istemediğini söyleyerek işin içinden çıkmaya çalışınca Artemisia’nın babası Orazio, Agostino Tassi’den şikâyetçi oldu. Tassi, tecavüz ve hırsızlık suçları ile mahkemeye çıktı, 5 yıl Roma’dan sürgün edilmesine karar verildi. [caption id="attachment_190597" align="aligncenter" width="400"] Lucretia, Artemisia Gentileschi, 1625[/caption] Artemisia burada mitolojik bir figür olan Lucretia'yı resmeder. Lucretia, tecavüze uğramış ve başına gelenleri itiraf ettikten sonra kendini öldürmüştür. Artemisia, çağdaşlarının aksine burada Lucretia'nın karar anına odaklanır. Onun yansıtmak istediği Lucretia'nın yaşadığı olayın psikolojik boyutudur.  Tüm bu süre içinde dedikodular da oldukça artmıştı ve birçoğu Artemisia’nın aleyhineydi. Bir kadının ressamlık yapması dönem toplumunda iyi karşılanmıyordu. Bu durum birçok kişi için iffetsizlik demekti ve eğer iffetsizlik söz konusu ise Tassi’yi suçlamak çok da doğru olmayabilirdi. Dönem insanlarının bu çarpık düşünceleri yargıya da etki etmiş olacak ki günümüzde Tassi’nin dava sürecine dair belgeler olmasına rağmen sürgün cezasını çektiğine dair bir belge bulunmuyor. Artemisia’nın hayatında derin iz bırakan bu olayın toplumun hafızasından silinmesi de kolay olmadı. Her şey bittikten sonra bile dedikodular devam ediyor, insanlar Artemisia’ya iyi gözle bakmıyorlardı. Bu sebeple babasının isteği üzerine yine bir ressam olan Pierantonio Stiattesi ile evlendi. Evlenir evlenmez de Floransa’ya taşındılar. Genç çift burada beraber çalışmaya başladı. Ayrıca Floransa Sanat Akademisi’ne girebilmek için hazırlandılar. Artemisia hayatına ancak Floransa’da çekidüzen verebildi. Floransa Sanat Akademisi’ne giren ilk kadın sanatçı oldu. Önyargılar Floransa’da da peşini bırakmış değildi. Ancak Artemisia artık evli bir kadındı ve akademiye kabulü ile de yeteneğini ispatlamıştı. [caption id="attachment_190600" align="aligncenter" width="400"] Self-portrait as the Allegory of Painting, Artemisia Gentileschi, 1639[/caption] Bu eserde Artemisia kendini çizmiştir. Dönemin yaygın eğiliminin aksine gerçekleştirdiği eylemi olduğu gibi yansıtmış, kendini daha güzel ya da zarif göstermeye ihtiyaç duymamıştır. İzleyici, sanatçının üretim aşamasındaki yorgunluğunu ve dağılmışlığını burada görebilir.  Kısa zaman içinde genç kadın eserleri ile dikkat çekmeye ve üst düzey müşterilerden siparişler almaya başladı. Birçok soylu aileye resimler yaptı. Bir dönem ünü o kadar arttı ki İspanya kralı dahi Artemisia’ya resim ısmarladı. 60 yaşında hayata veda edene kadar Artemisia birçok önyargı ile mücadele etmek zorunda kaldı. Kuşkusuz 1600’lerde kadın olmanın zorluğunu en çok hissedenlerden biriydi. Ancak yine de dört çocuğa annelik yapmayı ve kesin olarak ona ait olduğu bilinen 34 eseri tamamlamayı başardı.

Travmadan Üretkenliğe: Artemisia’nın Sanatı

Artemisia Gentileschi, kariyerine babasından aldığı eğitim ile başladı. Babası Orazio, Barok sanatçı Caravaggio’nun bir takipçisiydi. Barok sanatın en ünlü ismi olan Caravaggio, dönem ressamlarının neredeyse hepsini etkilemiş ve yepyeni bir üslup ortaya çıkarmıştı. Artemisia da babasından kendine miras kalan anlayışa sahip çıktı ve Caravaggio’yu takip etti. Bu anlamda Artemisia’nın sanatı Caravaggio ve Barok gelenek ile büyük uyum içindeydi. Işık ve gölgenin zıtlığından çokça yararlanan Barok sanat, dramatik sahneler oluşturmaya büyük önem veriyordu. Figürlerin her biri büyük bir özenle çiziliyor, yüz ifadeleri psikolojik analiz yaparcasına detayla işleniyordu. Duyguyu karşıya vermede çok başarılı olan Barok gelenekte resim konuları da çeşitlenmişti. Ressamlar dini olayları işleyebildikleri gibi mitolojik sahneleri de resimlerine konu edebiliyorlardı. Üstelik bu olaylara farklı yorumlar da katabiliyorlardı. Genelde mitolojik sahnelerdeki karakterlere katılan yorumlar, erotik imalar içeriyordu. [caption id="attachment_190641" align="aligncenter" width="500"] Susanna and the Elders, Artemisia Gentileschi, 1610[/caption] 'Susanna ve Yaşlı Adamlar' isimli bu eser, Artemisia'nın döneminde sıkça işlenen bir mitolojik olaydır. Hikayede iki yaşlı adam Susanna'yı taciz etmektedir. Ancak dönemin çoğu erkek ressamı bu sahnedeki tacizi görmezden gelerek Susanna'yı topladığı ilgiden memnun bir kadın olarak resmetmiştir. Artemisia ise resminde kadının tiksinmesini ve kendini savunmasını net şekilde vurgulamıştır.  Artemisia da işlediği konularda karakterlerine kendi yorumunu katmayı tercih etti. Kompozisyonlarının başrolünde genelde güçlü kadın karakterler yer aldı. Ancak bu kadınların işlenişi çağdaşlarına göre oldukça farklıydı. Artemisia’nın kadınları; güzellikleri, çekicilikleri ya da zarafetleri ile öne çıkmıyordu. Her biri ne yaptığının farkında olan güçlü karakterlerdi. Dönem sanatının kadın figürüne yüklediği kırılganlıktan uzaklardı. Böylece Artemisia, 1600’lü yıllarda toplumsal cinsiyet rollerine başkaldırmanın bir yolunu bulmuş oldu. Caravaggio’dan da etkilenerek ‘Holofernes’in Başını Kesen Judith’ sahnesini birden fazla kez işledi. Burada Judith’i kendisi ile özdeşleştirdiği, Holofernes’in yüzünü ise Tassi’ye benzettiği gibi söylentiler var. [caption id="attachment_190598" align="aligncenter" width="640"] Judith and Holofernes, Artemisia Gentileschi, 1621[/caption] Judith'in komutan Holofernes'in başını keserek halkını kurtarmasının anlatan eski bir efsaneye dayanan bu sahne, Barok sanatçılar tarafından sıkça işlenmiştir. Artemisia da bu sahneyi kararlı bir Judith görüntüsü oluşturarak yorumlamıştır.  Ne olursa olsun Artemisia Gentileschi, bugün sanatı kadar hayatı ile de ilham verici bir kadın. Yaşadığı zorluklara rağmen kendini sanat akademisine ispatlaması ile gelecek neslin kadın sanatçılarının önünü açmış özel bir insan. Sanatının ve hayat hikayesinin günümüze ulaşması ise bizler için büyük bir şans. Kaynaklar: Barok sanat ve Artemisia Gentileschi'nin eserlerinin daha detaylı incelemeleri için; https://www.wannart.com/barok-sanat-ii-bolum/ Sanatın Öyküsü, E. H. Gombrich, Remzi Kitabevi https://sanatkaravani.com/donemin-algisini-yikan-guclu-bir-kadin-artemisia-gentileschi/   https://www.tarihlisanat.com/artemisa-gentileschi/ https://artsandculture.google.com/entity/artemisia-gentileschi/m03bgcm https://www.geni.com/people/Pierantonio-Stiattesi/6000000053196305880 https://www.theartstory.org/artist/gentileschi-artemisia/artworks/